ابن خلدون

مسلمان ڏاھا ۽ سندن ايجادون

سنڌيڪار

جوھر بروھي

ابن خلدون

ابن خلدون 1332ع ۾ تيونس ۾ ڄائو ۽ 1406ع ڌاران قاھره ۾ وفات ڪئي، ھي پھريون شخص آھي، جنھن تاريخ نويسي کي سائنس جو درجو ڏنو. ھن کان اڳ مستند ۽ اڻ مستند واقعن ۾ پرک ڪرڻ بنا ڪنھن سال وار ڪنھن ترتيب کان سواءِ واقعن کي ترتيب ڏيڻ جو نالو تاريخ ھو، ابن خلدون تاريخ کي رڳو واقعا نگاري نه پر پوري تشريح ۽ تحقيق ۽ دليل سان پنھنجا جوڙيل نوان اصول آڏو رکي تاريخ لکي ۽ عمرانيات جي فلسفي جي حيثيت سان ان کي ترتيب ڏنو.

سندس سڀ کان اھم تصنيف (مقدمه) آھي جنھن ۾ ھن معاشري جي ابتدا، واھڻن ۽ شھرن جي ابتدا، حڪومت ۽ اقتدار، واپار ۽ گذران ۽ علمن جي ترقي تي بحث ڪيو. ھن ڏس ۾ ھن معاشيات (اھو علم، جنھن ۾ دولت جي پيدائش، واڌ ۽ ورھاست بابت بحث آھي) عِمرانيات (اھو علم جنھن ۾ ماڻھن جي رھڻي ڪھڻي جا اصول بيان ھجن) ۽ تاريخ جھڙي موضوعن جو حيرت جوڳي ذھانت ۽ تخليقي قوت سان جائزو ورتو آھي. حڪومت ۽ رياست يا اقتدار اعليٰ بابت ھن جي لافاني نظرين کي (ميڪائولي) ۽ ٻين مفڪرن پنھنجي تصنيفن ۾ آندو آھي.

سندس ٻيو ڪتاب (ڪتاب الابار) چئن جلدن تي آھي. ان جو ٻيو حصو عربن ۽ ٻين بادشاھن (ايراني، سلجوقي، ترڪ، يھودي، يوناني رومن ۽ فرانسيس) بابت آھي. ھن ڪتاب جا ڪيترا باب ھن پنھنجي زندگي متعلق لکيا. ھي پھرين خود نوشت  سوانح آھي، جيڪا سائنسي طرز تي لکي وئي. اڳ ۾ خود نوشت ڊائري جي انداز ۾ لکي ويندي ھئي (ڊي بوئير) لکي ٿو، ابن خلدون اھو پھريون شخص آھي، جنھن معاشري جي ارتقاء جي سائنسي بنيادن تي تشريح ڪئي.

 فهرست Index